%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%
% Contents: Customising LaTeX output (LShort2e Introduction)
% File: custom.tex (Polish translation)
%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%
\chapter{Adaptowanie \LaTeX-a}

\begin{intro}  
  Dokumenty składane z~wykorzystaniem poznanych do tej pory poleceń
  zapewne będą się podobać zdecydowanej większości czytelników.
  Chociaż ich wygląd nie będzie może wyrafinowany, z~pewnością jednak
  spełnią podstawowe zasady składu, dzięki czemu łatwo i~przyjemnie
  będzie się je czytało.
  
  W~niektórych wypadkach może się jednak okazać, że brakuje polecenia
  czy środowiska, za pomocą którego moglibyśmy złożyć dany fragment
  tekstu w~sposób odpowiadający potrzebom, albo też, że sposób
  działania dostępnej w~\LaTeX-u instrukcji nie spełnia naszych wymagań.
  
  W~tym rozdziale przedstawimy, jak nauczyć \LaTeX-a formatować
  dokumenty tak, aby wyglądały inaczej, niż w~przypadku korzystania
  tylko ze standardowych klas i~pakietów.
\end{intro}

%%
\section{Definiowane instrukcji i~środowisk}

Czytelnicy zapewne zauważyli, że nowo wprowadzane w~tej książce
polecenia ukazują się w~ramkach oraz, że znajdują się
w~skorowidzu. Aby to osiągnąć, nie korzystaliśmy za każdym razem
z~wbudowanych w~\LaTeX-a instrukcji, tylko utworzyliśmy własny
pakiet, w~którym zawarliśmy nowe, potrzebne nam polecenia i~środowiska.
Mając taki pakiet, wystarczy po prostu napisać:
 %
\begin{example}
\begin{command}
\ci{polecenie}
\end{command}
\end{example}
 %
\noindent
W~tym przykładzie użyliśmy zarówno nowego środowiska o~nazwie
\verb+command+, odpowiedzialnego za rysowanie ramek dookoła 
instrukcji, jak też nowego polecenia \verb+\ci+, służącego
do składu nazw poleceń i~wprowadzania ich do skorowidza.
Proponujemy Czytelnikom odszukanie hasła 
\verb+\polecenie+ w~skorowidzu;
przy haśle powinny być podane numery stron, na których 
ta instrukcja występuje w~książce. 

\begin{TPextension}
We wstępie do tego opracowania wspomnieliśmy, że w~\LaTeX-u możemy
się skupić na logicznej strukturze dokumentów.  
Wskazane jest
rozróżnianie w~tekście źródłowym wszystkich elementów logicznych
dokumentu, nawet jeżeli ich formatowanie jest identyczne.  Często
to, co dzisiaj formatujemy jednakowo, w~przyszłości możemy chcieć
rozróżnić. Przykładowo, adresy internetowe zwykło się składać
imitacją kroju maszynowego, a~ponieważ w~adresach mogą wystąpić
znaki specjalne \LaTeX-a, można by do tego celu wykorzystywać po
prostu instrukcję \verb+\verb+.  
Jednak lepiej użyć specjalnej
instrukcji, np.~\verb|\url|. 
W~dokumencie drukowanym na papierze nie
ma to znaczenia, ale oznakowanie logiczne umożliwia przedstawienie
dokumentu nie tylko w~formie drukowanej, ale też w~wersji
hipertekstowej, w~formacie HTML czy~PDF.
\end{TPextension}


\subsection{Instrukcje definiowane przez użytkownika}

Do definiowania nowych poleceń służy instrukcja:
%
\begin{command}
\ci{newcommand}\verb|{|%
\emph{nazwa}\verb|}[|\emph{num}\verb|]{|\emph{tekst}\verb|}|
\end{command}
%
\noindent
Instrukcja ta wymaga \emph{co najmniej} dwóch argumentów. Pierwszy
z~nich, \emph{nazwa}, oznacza nazwę nowej instrukcji, natomiast
\emph{tekst} to jej znaczenie, czyli tekst, który ma zostać wstawiony
do składu w~momencie wykonania instrukcji. 
Podawany w~nawiasach
kwadratowych argument \emph{num} to liczba od~1 do~9 określająca
liczbę (obowiązkowych) argumentów instrukcji. 
Argument \emph{num} jest opcjonalny, a~jego pominięcie oznacza, 
że definiowana instrukcja jest bezargumentowa.

\begin{TPextension}
W~części \emph{tekst} wolno używać zarówno standardowych instrukcji
\LaTeX-a, jak i~zdefiniowanych wcześniej przez użytkownika (za
wyjątkiem tych instrukcji, które same definiują inne polecenia, jak
\verb+\newcommand+, \verb+\newenvironment+ itp.). Niedozwolona jest
rekursja. W~nazwie instrukcji nie wolno umieszczać polskich liter
diakrytycznych.
\end{TPextension}

\noindent
Następujące przykłady pomogą lepiej zrozumieć zagadnienie. W~pierwszym
definiujemy instrukcję o~nazwie \verb+\kwle+, mającą być skrótem dla
słów ,,Krótkie wprowadzenie do systemu \LaTeXe''. Takie polecenie 
mogłoby się przydać, gdyby tytuł książki miał być wypisywany wielokrotnie.
%
\begin{example}
\newcommand{\kwle}{Krótkie
wprowadzenie do systemu \LaTeXe}
% następnie po \begin{document}:
\kwle; \emph{\kwle}
\end{example}
%
\noindent
Następny przykład ilustruje sposób wykorzystania opcjonalnego argumentu
\emph{num}. Znacznik \verb|#1| oznacza pierwszy parametr
formalny (\verb|#2| oznaczałby drugi parametr formalny, \verb|#3| trzeci
itd.). W~chwili wykonania instrukcji parametry formalne są zamieniane
na argumenty podane przy jej wywołaniu (parametry aktualne).
Instrukcja w~poniższym przykładzie ma jeden parametr.
%
\begin{example}
\newcommand{\wle}[1]
{\emph{#1} wprowadzenie
do systemu \LaTeXe}
% następnie po \begin{document}:
\wle{Krótkie}; \wle{Długie}
\end{example}
%
\noindent
{\LaTeX} nie pozwala definiować instrukcji, której nazwa, jest nazwą
zdefiniowanego już polecenia. W~wypadku, gdy chcemy zmienić znaczenie
już istniejącej instrukcji, należy użyć polecenia \ci{renewcommand}. Za
wyjątkiem nazwy ma ono składnię identyczną jak
\verb|\newcommand|. Czasami może się przydać polecenie
\ci{providecommand}. Działa ono jak \verb|\newcommand| z~tym, że jeśli
istnieje już polecenie o~takiej samej nazwie, to nie zastępuje ono
starej i~zwyczajnie ignoruje nową.


\subsection{Środowiska definiowane przez użytkownika }

Odpowiednikiem instrukcji \verb|\newcommand|, definiującej nowe
polecenia, jest dla środowisk instrukcja \verb|\newenvironment|. 
Ma ona następującą składnię:
%
\begin{command}
\ci{newenvironment}\verb|{|%
\emph{nazwa}\verb|}[|\emph{num}\verb|]{|%
\emph{początek}\verb|}{|\emph{koniec}\verb|}|
\end{command}
%
\noindent
Podobnie jak w~wypadku \verb|\newcommand|, instrukcji
\ci{newenvironment} można użyć z~argumentem opcjonalnym lub bez.
{\LaTeX} wstawia tekst \emph{początek} w~miejsce
\verb+\begin{+\emph{nazwa}\verb+}+.
Natomiast tekst \emph{koniec} jest wstawiany 
w~miejsce \verb|\end{|\emph{nazwa}\verb|}|.

Poniższy przykład ilustruje sposób użycia 
instrukcji \ci{newenvironment}.
%
\begin{example}
\newenvironment{zrodlo}
{Źródło: }{\par}
% następnie po \begin{document}:
\begin{zrodlo} Rocznik Statystyczny
GUS. \end{zrodlo}
\end{example}
%
\noindent
Znaczenie argumentu \emph{num} jest takie samo jak w~instrukcji 
\verb|\newcommand|.

{\LaTeX} nie pozwala zdefiniować środowiska o~już istniejącej nazwie.
W~wypadku, gdy chcemy zmienić znaczenie już istniejącego środowiska,
należy użyć polecenia \ci{renewenvironment}, mającego taką samą
składnię jak \ci{newenvironment}.

\subsection{Własne pakiety }

W~wypadku zdefiniowania wielu nowych środowisk i~poleceń preambuła
dokumentu może się znacznie wydłużyć. Dobrze w~takiej sytuacji
jest stworzyć pakiet zawierający własne instrukcje i~definicje
środowisk. Taki pakiet można dołączyć do dokumentu za pomocą
polecenia \ci{usepackage}.

\begin{figure}[!htbp]
\begin{lined}{\textwidth}
\begin{verbatim}
% Przykładowy pakiet ***
\ProvidesPackage{demopack}
\newcommand{\kwle}{Krótkie wprowadzenie do systemu \LaTeXe}
\newcommand{\wle}[1]{\emph{#1} wprowadzenie
do systemu \LaTeXe}
\newenvironment{zrodlo}{Źródło: }{\par}
\end{verbatim}
\end{lined}
\caption{Przykładowy pakiet\label{package} }
\end{figure}

Tworzenie pakietu polega na skopiowaniu poleceń z~preambuły do
oddzielnego pliku o~rozszerzeniu \texttt{.sty}.
Na początku pakietu należy użyć polecenia:
%
\begin{command}
\ci{ProvidesPackage}\verb|{|\emph{nazwa}\verb|}|
\end{command}
%
\noindent
Dzięki instrukcji \verb|\ProvidesPackage| {\LaTeX} poznaje nazwę
pakietu, a~to pozwoli mu na przykład ostrzec użytkownika
w~przypadku próby powtórnego dołączenia pakietu do dokumentu.
Rysunek~\ref{package} przedstawia niewielki pakiet z~instrukcjami 
z~przedstawionych wyżej przykładów.


%%
\section{Fonty}
\subsection{Instrukcje przełączające stopień pisma }

{\LaTeX} automatycznie wybiera krój i~stopień pisma dla
różnych elementów dokumentu (tytuły
rozdziałów, punktów, przypisy itp.). 
Czasami jednak zachodzi potrzeba
,,ręcznego'' przełączenia kroju/stopnia pisma. W~tym celu można
skorzystać z~poleceń zestawionych w~tabelach~\ref{fonts}
i~\ref{sizes}.
Stopień pisma jest kwestią układu graficznego dokumentu i~zależy od 
wybranej klasy dokumentu i~ustawienia odpowiednich opcji.
W~tabeli~\ref{tab:ptsizes} zestawiono stopnie pisma w~jednostkach
absolutnych dla poleceń zmieniających wielkość kroju w~przypadku
standardowych klas dokumentu.
%
\begin{example}
{\small Nieliczni lecz
\textbf{odważni} Rzymianie rządzili}
{\Large wielką \textit{Italią}.}
\end{example}
%
\noindent
Bieżący font charakteryzuje w~\LaTeX-u pięć elementów:
układ (zestaw znaków), krój (rodzinę), grubość i~szerokość, odmianę,
stopień i~interlinię. Każdy z~nich można dobrać niezależnie od
ustawienia pozostałych. Oznacza to na przykład, że zmiana stopnia
pisma nie powoduje zmiany kroju czy odmiany.

\begin{table}[!bth]
\caption{Polecenia wyboru krojów i~odmian \label{fonts}}
\begin{lined}{12.5cm}
%
% Alan suggested not to tell about the other form of the command
% eg \verb|\sffamily| or \verb|\bfseries|. This seems a good thing to me.
%
\tabcolsep=.5\tabcolsep
\begin{tabular}{@{}rl@{\quad}rl@{}}
\ci{textrm}\verb|{...}| & \textrm{krój szeryfowy} &
\ci{textsf}\verb|{...}| & \textsf{krój bezszeryfowy} \\
\ci{texttt}\verb|{...}| & \texttt{grotesk} \\[6pt]
\ci{textmd}\verb|{...}| & \textmd{pismo jasne} &
\ci{textbf}\verb|{...}| & \textbf{pismo grube} \\[6pt]
\ci{textup}\verb|{...}| & \textup{odmiana prosta} &
\ci{textit}\verb|{...}| & \textit{kursywa} \\
\ci{textsl}\verb|{...}| & \textsl{odmiana pochyła}&
\ci{textsc}\verb|{...}| & \textsc{kapitaliki} \\[6pt]
\ci{emph}\verb|{...}| & \emph{wyróżnienie} \\
\ci{textnormal}\verb|{...}| & \multicolumn{2}{l}{główny font dokumentu}
\end{tabular}
\end{lined}
\vspace{-2.0ex}
\end{table}

\begin{table}[!tbh]
\caption{Polecenia wyboru stopnia pisma
i~interlinii\index{stopień pisma}\label{sizes} }
\begin{lined}{12.5cm}
\begin{tabular}{@{}ll}
\ci{tiny} & \tiny mikroskopijny \\
\ci{scriptsize} & \scriptsize bardzo mały \\
\ci{footnotesize} & \footnotesize mniejszy \\
\ci{small} & \small mały \\
\ci{normalsize} & \normalsize normalny \\
\ci{large} & \large duży
\end{tabular}%
\qquad\begin{tabular}{ll@{}}
\ci{Large} & \Large większy \\[5pt]
\ci{LARGE} & \LARGE bardzo duży \\[5pt]
\ci{huge} & \huge ogromny \\[5pt]
\ci{Huge} & \Huge największy
\end{tabular}
\end{lined}
\end{table}

Wewnątrz trybu matematycznego można wykorzystać instrukcje zmiany
fontu do chwilowego opuszczenia trybu matematycznego i~złożenia 
tekstu normalnym krojem. 

Przy okazji omawiania poleceń dotyczących fontów trzeba wspomnieć
o~koncepcji \emph{grupowania tekstu}. Grupa\index{grupa} rozpoczyna
się od znaku ,,\verb+{+'', a~kończy znakiem ,,\verb+}+''. Grupy służą
do ograniczania zasięgu działania poleceń \LaTeX-a. Przyjrzyjmy się
następującemu przykładowi:
%
\begin{example}
Lubię {\LARGE duże oraz
{\small małe} litery} i~cyfry.
\end{example}
%
\begin{TPextension}
Pierwszy nawias klamrowy rozpoczyna grupę, potem polecenie
\verb+\LARGE+ zmienia stopień pisma na \emph{bardzo duży}, w~którym
zostanie złożony napis ,,duże oraz''.  Kolejny otwierający nawias
klamrowy zaczyna następną grupę.  Polecenie \verb+\small+ zmienia
stopień pisma na mały. 
W~tym stopniu złożone jest tylko słowo
,,małe'', ponieważ nawias ,,\verb+}+'' zamyka grupę. Po zamknięciu
grupy następuje powrót do stopnia pisma aktualnego przed jej
rozpoczęciem, czyli \verb+\LARGE+. W~nim zostanie złożone
słowo ,,litery''. Zamknięcie tej grupy spowoduje, że resztę tekstu
{\LaTeX} złoży w~wyjściowym stopniu pisma. Jak widać, grupy można
zagnieżdżać (nawet wielokrotnie).
\end{TPextension}

\noindent
Polecenia zmieniające stopień pisma zmieniają także interlinię. Dzieje
się tak jednak tylko wtedy, gdy \emph{przed} zamknięciem 
odpowiedniej grupy kończy się akapit (przez wstawienie pustego 
wiersza \emph{lub} polecenia \ci{par}).  
Zwróćmy uwagę na miejsce, w~którym umieszczono instrukcję \verb+\par+
w~poniższych dwóch przykładach.
%
\begin{example}
{\Large Zdanie, które ma więcej
niż pięć słów nie ma sensu!\par}
\end{example}
%
\begin{example}
{\Large Zdanie, które ma więcej
niż pięć słów nie ma sensu!}\par
\end{example}
%
\noindent
Gdy zachodzi konieczność zmiany stopnia pisma dla całego akapitu lub jeszcze
dłuższego tekstu, możemy skorzystać ze składni przyjętej dla środowisk:
%
\begin{example}
\begin{Large} Zdanie, które ma
więcej niż pięć słów nie ma sensu!
\end{Large}
\end{example}
%
\noindent
Zapis taki pozwala unikać łatwych do popełnienia błędów wynikających
z~opuszczania nawiasów otwierających 
lub zamykających w~grupach.

\begin{table}[!tb]
\caption{Wielkość stopnia pisma w~klasach 
 standardowych\label{tab:ptsizes} }
\label{tab:sizes}
\begin{lined}{12.5cm}
\tabcolsep=1.75em
\begin{tabular}{lrrr}
\multicolumn{1}{c}{\emph{Stopień}} & \multicolumn{1}{c}{\emph{10pt}} &
\multicolumn{1}{c}{\emph{opcja 11pt}} &
\multicolumn{1}{c}{\emph{opcja 12pt}} \\[4.5pt]
\verb|\tiny| & 5pt & 6pt & 6pt \\
\verb|\scriptsize| & 7pt & 8pt & 8pt \\
\verb|\footnotesize| & 8pt & 9pt & 10pt \\
\verb|\small| & 9pt & 10pt & 11pt \\
\verb|\normalsize| & 10pt & 11pt & 12pt \\
\verb|\large| & 12pt & 12pt & 14pt \\
\verb|\Large| & 14pt & 14pt & 17pt \\
\verb|\LARGE| & 17pt & 17pt & 20pt \\
\verb|\huge| & 20pt & 20pt & 25pt \\
\verb|\Huge| & 25pt & 25pt & 25pt
\end{tabular}
\end{lined}
\vspace{-2.0ex}
\end{table}

W~\emph{trybie matematycznym} w~celu złożenia fragmentu wzoru innym
krojem pisma można wykorzystać polecenia zestawione
w~tabeli~\ref{mathfonts}.

\begin{table}[!tb]
\caption{Polecenia wyboru fontów w~trybie matematycznym\label{mathfonts} }
\begin{lined}{\textwidth}
\begin{tabular}{@{}lll@{}}
\textit{Polecenie}&\textit{Przykład}& \textit{Wynik}\\[4.5pt]
\ci{mathcal}\verb|{...}|& \verb|$\mathcal{B}=c$|& $\mathcal{B}=c$\\
\ci{mathrm}\verb|{...}|& \verb|$\mathrm{K}_2$|& $\mathrm{K}_2$\\
\ci{mathbf}\verb|{...}|& \verb|$\sum x=\mathbf{v}$|& $\sum x=\mathbf{v}$\\
\ci{mathsf}\verb|{...}|& \verb|$\mathsf{G\times R}$|& $\mathsf{G\times
R}$\\
\ci{mathtt}\verb|{...}|& \verb|$\mathtt{L}(b,c)$|& $\mathtt{L}(b,c)$\\
\ci{mathnormal}\verb|{...}|& \verb|$\mathnormal{R_{19}}\neq R_{19}$|&
$\mathnormal{R_{19}}\neq R_{19}$\\
\ci{mathit}\verb|{...}|& \verb|$\mathit{ffi}\neq ffi$|& $\mathit{ffi}\neq
ffi$
\end{tabular}
\end{lined}
\end{table}


\subsection{Uwaga niebezpieczeństwo! }

Jak już zaznaczyliśmy na początku rozdziału, nie należy
\emph{explicite} wstawiać do pliku źródłowego instrukcji zmiany fontu.
Byłoby to niezgodne z~podstawową ideą \LaTeX-a, jaką jest
oddzielenie formy od treści dokumentu i~posługiwanie się formatowaniem
logicznym, a~nie wizualnym. Jeżeli fragment tekstu ma zostać wyróżniony
poprzez złożenie go innym krojem lub stopniem pisma, to należy
zdefiniować odpowiednie polecenie i~jego właśnie używać
w~treści dokumentu.
%
\begin{example}
% w~preambule albo pakiecie
\newcommand{\uwaga}[1]{\textbf{#1}}
% po \begin{document}
\uwaga{Baczność}. Przewody sieci
trakcyjnej są pod napięciem.
Dotknięcie grozi \uwaga{śmiercią}.
\end{example}
%
\noindent
Niewątpliwą zaletą tego podejścia jest to, że kiedy później będziemy
chcieli wyróżnić wszystkie elementy, na które czytelnik powinien
zwrócić \emph{szczególną uwagę}, w~inny sposób niż składając je pismem
półgrubym, to nie musimy przeglądać całego pliku w~celu sprawdzenia,
czy dane wystąpienie \verb+\textbf+ dotyczy tekstu, na który ma zostać
zwrócona \emph{szczególna uwaga}, czy też wstawione zostało w~zupełnie
innym celu.

\bigskip
\noindent
\begin{TPextension}
\EMPH{Na zakończenie rada}:
nie należy przesadzać z~wykorzystywaniem wielu
różnych krojów pisma w~dokumencie.
\end{TPextension}


%%
\section{Odstępy }
\subsection{Zmiana wielkości interlinii\index{interlinia} }

Wielkość interlinii (odstępu pomiędzy wierszami) w~dokumencie można
zmieniać za pomocą polecenia:
%
\begin{command}
\ci{linespread}\verb|{|\emph{czynnik}\verb|}|
\end{command}
%
\noindent
Polecenie to należy umieścić w~preambule dokumentu.
Parametr \emph{czynnik} określa wielkość interlinii.
Podwójną interlinię uzyskamy za pomocą
\verb|\linespread{1.6}|. Używając \verb|\linespread{1.3}|
uzyskamy interlinię równą 1,5.
Pojedynczej interlinii, zarazem domyślnej odpowiada wartość~1.

\subsection{Wcięcia i~odstępy pomiędzy akapitami\label{parsp} }

Dwa dodatkowe parametry określają, odpowiednio, wielkości wcięcia
akapitowego oraz odstępu między akapitami. 
Na przykład, wpisując:
%
\begin{code}
\ci{setlength}\verb|{|\ci{parindent}\verb|}{0pt}| \\
\verb|\setlength{|\ci{parskip}\verb|}{1ex plus 0.5ex minus 0.2ex}|
\end{code}
%
\noindent
do preambuły dokumentu ustalamy wielkość wcięcia akapitowego na 0~pt
(co powoduje, że akapity będą się zaczynać bez wcięć), a~odstęp między
akapitami ustalamy na 1~ex plus 0,5~ex minus 0,2~ex. Drugi zapis
oznacza, że normalny odstęp między akapitami, wynoszący 1,0~ex 
(jednostki miary w~\LaTeX-u podaje tabela~\ref{units} na
stronie~\pageref{units}), może się zwiększyć do $1{,}0 + 0{,}5 =
1{,}5$~ex lub zmniejszyć do $1{,}9 - 0{,}2 = 0{,}8$~ex. W~Europie
kontynentalnej akapity składa się czasami bez wcięcia akapitowego, tylko
z~dodatkowym odstępem między nimi. Ale uwaga, ten efekt pojawi
się także w~spisie treści, tabel i~rysunków, gdzie poszczególne
pozycje w~spisie będą od siebie bardziej oddalone (w~spisach większość
akapitów jest jednowierszowa). 
Aby uniknąć tego trochę śmiesznego
efektu należy usunąć powyższe instrukcje \verb+setlenght+ z~preambuły
dokumentu i~wstawić je w~części głównej, po poleceniach
\verb+\tableofcontents+ itp. 
Najlepiej jednak wcale nie korzystać
z~tego sposobu, gdyż znakomita większość książek jest składana
z~wcięciem akapitowym, a~nie z~dodatkowymi odstępami między
akapitami\footnote{\begin{TPcomment}%
 %Pomijając wszystkie inne argumenty oszczędzamy także trochę drzew nie
 %wstawiając odstępów między akapity.
 Jednoczesne użycie wcięć i~odstępów uważa się w~Polsce za poważny błąd
 typograficzny.\end{TPcomment}}.

Wcięcie akapitowe wstawiamy za pomocą polecenia:
%
\begin{command}
\ci{indent}
\end{command}
%
\noindent
umieszczonego na początku akapitu\footnote{Do uzyskania efektu wstawiania
 wcięcia w~pierwszym akapicie po tytule rozdziału, 
 podrozdziału itd.
 należy dołączyć do dokumentu pakiet \pai{indentfirst}
 z~zestawu pakietów ,,tools''.}.
Wstawienie \verb+\indent+, kiedy wartość \verb|\parindent| wynosi
zero nie przyniesie oczywiście żadnego efektu.

Do złożenia akapitu bez wcięcia należy rozpocząć
akapit od polecenia:
%
\begin{command}
\ci{noindent}
\end{command}


\subsection{Odstępy poziome\label{sec:hspace} }

{\LaTeX} automatycznie 
ustala wielkości odstępów między słowami oraz między zdaniami.
Dodatkowy odstęp poziomy\index{odstęp!poziomy} (przez odstęp poziomy
rozumiemy odstęp między wyrazami, przez odstęp pionowy rozumiemy
odstęp między wierszami i~akapitami) wstawiamy za pomocą polecenia:
 %
\begin{command}
\ci{hspace}\verb|{|\emph{odległość}\verb|}|
\end{command}
 %
 \noindent
Jeżeli taki odstęp, w~wyniku złamania akapitu na wiersze, wypadnie na
początku lub końcu wiersza, to zostanie usunięty -- po to, by akapit nie
był justowany ,,w~chorągiewkę''. Jeżeli {\LaTeX} ma wstawić odstęp 
także w~wypadku, gdy rozpoczyna sie lub kończy wiersz, to zamiast
\verb+\hspace+ należy użyć ,,gwiazdkowej'' wersji \ci{hspace*}.
Argument \emph{odległość} oznacza wymiar \LaTeX-owy.
W~najprostszej postaci jest to liczba oraz jednostka odległości.
Wykaz ważniejszych dostępnych w~\LaTeX-u 
jednostek odległości znajduje się w~tabeli~\ref{units}.
%
\begin{example}
To jest \hspace{1.5cm}odstęp 
równy 1,5~cm.
\end{example}

\suppressfloats
\begin{table}[!hbt]
\caption{\LaTeX-owe jednostki miary\label{units}}
\index{jednostki miary}%
\begin{lined}{10.5cm}
\begin{tabular}{@{}ll@{}}
\texttt{mm} & milimetr $\approx 1/25$~cala \quad \demowidth{1mm} \\
\texttt{cm} & centymetr = 10~mm \quad \demowidth{1cm} \\
\texttt{in} & cal $=$ 25,4~mm \quad \demowidth{1in} \\
\texttt{pt} & punkt $\approx 1/72$~cala $\approx \frac{1}{3}$~mm
\quad\demowidth{1pt}\\
\texttt{em} & w~przybliżeniu szerokość ,,M'' w~bieżącym foncie \quad
\demowidth{1em}\\
\texttt{ex} & w~przybliżeniu wysokość ,,x'' w~bieżącym foncie \quad
\demowidth{1ex}
\end{tabular}

\bigskip
\end{lined}
\end{table}

\begin{TPextension}
Często wygodnie jest użyć ,,elastycznej'' odległości,
zostawiając \LaTeX-owi w~pewnym zakresie swobodę wyboru 
takiej odległości, jaką uzna za najlepszą z~punktu widzenia
jakości składu. Taką
elastyczną odległość zapisujemy następująco:
\emph{n}~\verb+plus+~\emph{p} \verb+minus+~\emph{m}.
Części ,,\verb+plus+~\emph{p}'' i~,,\verb+minus+~\emph{m}'' są
opcjonalne (każdą z~nich można pominąć).
Tego typu odległości mają naturalną wielkość \emph{n}, mogą się
kurczyć lub~rozciągać w~zakresie od $\emph{n} - \emph{m}$ 
do  $\emph{n} + \emph{p}$.
Omawiany wcześniej odstęp między akapitami (\verb+\parskip+)
jest przykładem wymiaru o~zmiennej wielkości.
Część wymiarów \LaTeX-owych może mieć zmienne wielkości, ale część
musi mieć wartość stałą. Na przykład, jest zrozumiałe, że 
wcięcie akapitowe musi być wielkością stałą, podobnie jak szerokość 
i~wysokość łamu.
\end{TPextension}

Polecenie\label{cmd:stretch}:
%
\begin{command}
\ci{stretch}\verb|{|\emph{n}\verb|}|
\end{command}
%
\noindent
wstawia specjalny odstęp rozciągliwy o~tej właściwości, że
potrafi wypełnić całą wolną przestrzeń wiersza. 
Jeżeli w~linii wstawimy dwa polecenia
\verb|\hspace{\stretch{|\emph{n}\verb|}}|, to wielkość odstępów przez
nie uzyskanych będzie wg~proporcji ustalonych przez argument \emph{n}.
W~poniższym przykładzie odstęp między~x a~y~jest trzy razy mniejszy od
odstępu między~y~a~z.
%
\begin{example}
x\hspace{\stretch{1}}
y\hspace{\stretch{3}}z
\end{example}


\subsection{Odstępy pionowe}

{\LaTeX} wstawia odstępy pomiędzy akapitami, rozdziałami, punktami
itp. automatycznie. Jeżeli istnieje potrzeba wstawienia
dodatkowego odstępu pionowego, należy użyć polecenia:
%
\begin{command}
\ci{vspace}\verb|{|\emph{odległość}\verb|}|
\end{command}
%
\noindent
Polecenie to należy oddzielić pustymi liniami od otaczającego je
tekstu. Jeżeli w~wyniku złamania strony, odstęp taki znajdzie się na
początku lub na końcu strony (będzie bezpośrednio zaczynał lub
kończył kolumnę tekstu), to zostanie usunięty. 
Jeżeli ma zostać wstawiony także na początku lub końcu strony, 
to należy użyć  
wersji ,,gwiazdkowej'' \ci{vspace*}\footnote{\begin{TPcomment}Zwróćmy 
  uwagę, że w~takim
  wypadku wysokości kolumny tekstu na sąsiednich stronach nie
  będzie jednakowa, zatem korzystajmy z~polecenia \ci{vspace*} z~pewną
  ostrożnością.\end{TPcomment}}. 
Argument \emph{odległość} oznacza wymiar \LaTeX-owy.

Polecenia \ci{stretch}, wykonanego łącznie z~\ci{pagebreak}, można
używać do rozmieszczania tekstu kolumny w~pionie. 
W~poniższym
przykładzie tekst zostanie rozmieszczony tak, że odstęp u~dołu będzie
dwa razy mniejszy niż odstęp u~góry strony.
%
\begin{code}
\begin{verbatim}
\vspace{\stretch{1}}
Tytuł i~autor
\vspace{\stretch{2}}\pagebreak
\end{verbatim}
\end{code}
%
\noindent
Dodakowy odstęp między dwoma wierszami tego samego akapitu lub
między wierszami w~tabeli możemy wstawić za pomocą instrukcji:
%
\begin{command}
\ci{\bs}\verb|[|\emph{odległość}\verb|]|
\end{command}


%%
\section{Układ graficzny strony}

Wymiary papieru można podać jako argumenty instrukcji
\verb+\documentclass+. 
Na podstawie zadeklarowanych wymiarów
{\LaTeX} oblicza szerokość i~wysokość kolumny, marginesy i~inne parametry.
Na rysunku~\ref{fig:layout} przedstawiono wszystkie parametry
graficznego układu strony. Do przygotowania rysunku użyliśmy
pakietu \pai{layout} z~zestawu ,,tools''%
\footnote{\CTAN{macros/latex/packages/tools}.}.
Jeżeli obliczone przez \LaTeX-a wartości są z~pewnych względów
nieodpowiednie, można je zmienić.

\begin{figure}[!hp]
\begin{center}
\makeatletter\@layout\makeatother
\end{center}
\vspace*{1.8cm}
\caption{Parametry układu graficznego strony \label{fig:layout}}
\end{figure}

Zanim jednak zaczniemy eksperymentować, zwiększając na przykład
szerokość szpalty, chwilę pomyślmy. Jak dla większości rzeczy
w~\LaTeX-u, istnieją ważne powody, dlaczego szerokość kolumny jest
taka a~nie inna.

\iffalse
%% Z~tym co poniżej można by polemizować
%% więc wykomentowujemy z~wersji drukowanej 
Z~pewnością w~porównaniu z~wydrukiem przygotowanym za pomocą świeżo
kupionego programu MS Word, strona \LaTeX-owa ma denerwująco wąską
szpaltę. Ale spójrzmy na książkę z~renomowanego wydawnictwa i~policzmy
w~niej liczbę znaków w~przeciętnym wierszu. 
Okaże się, że wynosi ona około 66. 
Jeśli porównamy ją z~wydrukiem złożonym przez \LaTeX-a, to
zapewne i~tym razem będzie ona zbliżona do 66.  
Z~doświadczeń wynika
bowiem, że w~miarę wzrostu liczby znaków w~wierszu czytanie staje się
męczące. A~dzieje się tak, ponieważ przy długich wierszach naszym
oczom trudniej jest przenosić wzrok z~końca jednego wiersza na
początek następnego. Jest to jedna z~przyczyn stosowania składu
wielokolumnowego w~gazetach i~czasopismach.

Tak więc, jeśli zwiększamy szerokość kolumny, pamiętajmy, że może to 
uprzykrzyć czytanie odbiorcom naszej pracy. No, ale dość już kazań.  
Obiecałem przecież wyjaśnić, jak można te rzeczy robić\dots
\fi

W~\LaTeX-u mamy dwie instrukcje do zmiany wielkości wymiarów,
zazwyczaj używane w~obrębie preambuły dokumentu:

Pierwsza instrukcja nadaje parametrowi określoną wielkość:
%
\begin{command}
\ci{setlength}\verb|{|\emph{parametr}\verb|}{|\emph{odległość}\verb|}| \par
\end{command}

\noindent
Drugie polecenie \emph{zwiększa} wielkość parametru 
o~określoną wielkość:
\noindent
\begin{command}
\ci{addtolength}\verb|{|\emph{parametr}\verb|}{|\emph{length}\verb|}|
\end{command}
%
\noindent
Druga instrukcja jest częściej wykorzystywana ponieważ pozwala
na modyfikowanie wymiarów. Przykładowo, aby zwiększyć 
szerokość szpalty o~jeden centymetr, należy w~preambule 
dokumentu umieścić następujące
polecenia:
%
\begin{code}
\verb|\addtolength{\hoffset}{-0.5cm}|\\
\verb|\addtolength{\textwidth}{1cm}|
\end{code}
%
\noindent
Wykonywanie operacji arytmetycznych na wymiarach ułatwia pakiet
\pai{calc}. Pakiet \pai{geometry} pozwala na łatwe modyfikowanie
parametrów układu graficznego strony.

%%
\section{Więcej o~odległościach}

Kiedy tylko jest to możliwe, unikajmy wykorzystywania wymiarów
zdefiniowanych w~jednostkach absolutnych, takich jak punkty czy
milimetry. Starajmy się raczej wyrazić wymiary w~odniesieniu do już
istniejących, takich jak wysokość czy szerokość kolumny. W~poniższym
przykładzie szerokość rysunku jest zdefiniowana jako połowa szerokość
bieżącej szpalty:
%
\begin{code}
\verb+\includegraphics[width=0.5\textwidth]{test.eps}+
\end{code}
%
\noindent
Następujące trzy polecenia pozwalają określić szerokość,
wysokość i~głębokość \emph{tekstu}.
%
\begin{command}
\ci{settoheight}\verb|{|\emph{nazwa}\verb|}{|\emph{tekst}\verb|}|\\
\ci{settodepth}\verb|{|\emph{nazwa}\verb|}{|\emph{tekst}\verb|}|\\
\ci{settowidth}\verb|{|\emph{nazwa}\verb|}{|\emph{tekst}\verb|}|
\end{command}
%
\noindent
Następujący przykład pokazuje możliwe zastosowanie tych poleceń:
%
\begin{example}
\newenvironment{vardesc}[1]{%
\settowidth{\parindent}{#1:\ }
\makebox[0pt][r]{#1:\ }}{}

\begin{displaymath} a^2+b^2=c^2
\end{displaymath}

\begin{vardesc}{gdzie}%
$a$, $b$ -- przyprostokątne, \par
$c$ -- przeciwprostokątna.
\end{vardesc}
\end{example}

%%
\section{Pudełka }

{\LaTeX} tworzy każdą stronę z~pudełek\index{pudełko}, które
odpowiednio skleja. Elementarnymi pudełkami są litery, z~których
sklejane są słowa. Słowa są następnie łączone w~wiersze, a~wiersze
w~akapity.

Trzeba przyznać, że powyższe jest mocno uproszczoną wersją tego, co
się naprawdę dzieje, ale zasadniczo biorąc działanie
\LaTeX-a można wyjaśnić w~terminach pudełek oraz kleju\index{klej}
(odstępu wstawianego między pudełkami). Nie tylko litery są pudełkami.
Do pudełka można włożyć praktycznie wszystko, także inne pudełka.
Każde pudełko {\LaTeX} traktuje jak pojedynczą literę.

Chciaż o~tym nie mówiliśmy wprost, pudełka pojawiały się już
w~poprzednich rozdziałach. Na przykład polecenie \verb+includegraphics+
albo środowisko \verb+tabular+ tworzą pudełka. Oznacza to, że łatwo
można zestawić dwa rysunki albo tabele obok siebie. Trzeba jedynie
zadbać o~to, by łączna szerokość połączonych obiektów nie była większa
niż szerokość szpalty.

To samo odnosi się do akapitów, które -- jeśli tego potrzebujemy -- 
możemy składać w~pudełka o~zadanej szerokości:
%
\begin{command}
\ci{parbox}\verb|[|\emph{pos}\verb|]{|\emph{szerokość}%
\verb|}{|\emph{tekst}\verb|}|
\end{command}
%
\noindent
Do tego samego celu można wykorzystać środowisko:
%
\begin{command}
\verb|\begin{|\ei{minipage}\verb|}[|\emph{pos}\verb|]{|%
\emph{szerokość}\verb|}| \emph{tekst} \verb|\end{|\ei{minipage}\verb|}|
\end{command}
%
\noindent
Argument \emph{pos} jest jednoliterowy i~może przyjmować jedną
z~wartości: \texttt{c}, \texttt{t} lub \texttt{b}. Wartości te
określają, jak {\LaTeX} ma umieścić pudełko względem otaczającego
tekstu. Wartość \verb|c| oznacza umieszczenie środka wysokości pudełka
na linii podstawowej\index{linia podstawowa}, 
\verb|t| -- umieszczenie  linii podstawowej pierwszego wiersza 
w~pudełku na linii podstawowej\index{linia podstawowa} 
otaczającego tekstu, natomiast \verb|b| umieszczenie 
dolnej krawędzi pudełka na linii podstawowej\index{linia podstawowa}. 
Wynik zastosowania parametrów ilustruje poniższy przykład
(linię podstawową\index{linia podstawowa} oznaczono kreską). 
Argument \emph{szerokość} to wymiar określający 
szerokość pudełka.
%%
\iffalse
%% JG
 Główna różnica pomiędzy \ci{parbox} a~\pai{minipage} polega na tym, że
 nie wszystkie polecenia i~środowiska są dozwolone wewnątrz
 \verb|parbox| w~przeciwieństwie do środowiska \verb|minipage|.
\fi
%%
%%
\begin{example}
\makebox[0pt][l]{\rule{66mm}{.4pt}}%
\parbox[c]{9mm}{5 5 5 5 5 5 5 5 5}
\parbox[t]{9mm}{6 6 6 6 6 6 6 6 6}
\parbox[b]{9mm}{8 8 8 8 8 8 8 8 8}
\end{example}

\bigskip
\noindent
Polecenie \ci{parbox} składa tekst w~pudełku, w~razie potrzeby dzieląc
tekst na linijki. Inaczej jest z~pudełkami uzyskiwanymi za pomocą
polecenia \ci{mbox}, których zawartość nigdy nie jest dzielona na
wiersze. Polecenia tego używamy, gdy chcemy zapobiec dzieleniu wyrazu
lub sekwencji wyrazów na wiersze. Polecenie \verb+\mbox+ jest
uproszczoną wersją instrukcji \ci{makebox} o~składni:
%
\begin{command}
\ci{makebox}\verb|[|\emph{szerokość}\verb|][|\emph{pos}\verb|]{|%
\emph{tekst}\verb|}|
\end{command}
%
\noindent
Za pomocą opcjonalnego argumentu \emph{szerokość} możemy zadać
szerokość pudełka. Może ona się różnić od naturalnej szerokości tekstu
w~pudełku; może wynosić zero, a~nawet być wielkością ujemną! W~obrębie
argumentu \emph{szerokość} możemy także posługiwać się wielkościami
\ci{width} (szerokość), \ci{height} (wysokość), \ci{depth} (głębokość)
oraz \ci{totalheight} (suma wysokości i~głębokości). Ponadto argument
\emph{pos} określa sposób umieszczenia tekstu. 
Litera \texttt{c}~oznacza wyśrodkowanie, 
\texttt{l}~dosunięcie do lewej, \texttt{r}~dosunięcie do prawej, 
a~\texttt{s}~wyspacjowanie zawartości.

Poniższy przykład ilustruje wykorzystanie polecenia \verb+\width+
w~obrębie argumentu \emph{szerokość}. Pierwsze pudełko ma szerokość
równą połowie naturalnej szerokości tekstu:
%
\begin{example}
\makebox[.5\width][l]{oooooooo}%
\makebox{xxxxxxxx}
\end{example}

\bigskip
\noindent
Polecenie \ci{framebox} działa dokładnie jak \ci{makebox},
z~tym że naokoło pudełka kreślona jest ramka.

Oto przykład zastosowania poleceń \ci{makebox} i~\ci{framebox}.
%
\begingroup
\hbadness 10000
\begin{example}
\makebox[\textwidth]{%
p o ś r o d k u}\par
\makebox[\textwidth][s]{%
r o z s t r z e l o n y}\par
\framebox[1.1\width]{Teraz jestem
obramowany!} \par
\framebox[0.8\width][r]{Trochę
tu jest za szeroko} \par
\framebox[1cm][l]{Nie
ma sprawy}
Da się to czytać?
\end{example}
\endgroup

\bigskip
\noindent
Pudełka można też przesuwać w~pionie. 
Służy do tego polecenie:
%
\begin{command}
\ci{raisebox}\verb|{|\emph{przesunięcie}\verb|}[|%
\emph{wysokość}\verb|][|\emph{głębokość}\verb|]{|\emph{tekst}\verb|}|
\end{command}
%
\noindent
Argument \emph{przesunięcie} określa wielkość przesunięcia w~górę
(lub w~dół, jeżeli wielkość przesunięcia jest ujemna).
Ponadto za pomocą parametrów opcjonalnych
\emph{wysokość} oraz \emph{głębokość} można zadać nominalną
wysokość oraz głębokość pudełka ({\LaTeX} będzie traktował pudełko tak,
jakby miało zadane wymiary, bez względu na wymiary naturalne).
Wewnątrz parametrów znowu można skorzystać z~poleceń
\ci{width}, \ci{height}, \ci{depth} oraz
\ci{totalheight}.

\begin{example}
\raisebox{0pt}[0pt][0pt]{\Large%
\textbf{Aaaa\raisebox{-0.3ex}{a}%
\raisebox{-0.7ex}{aa}%
\raisebox{-1.2ex}{r}%
\raisebox{-2.2ex}{g}%
\raisebox{-4.5ex}{h}}}
Krzyczała, ale nikt nie zauważył, 
że coś się jej przytrafiło.
\end{example}


%%
\section{Kreski i~podpory \label{sec:rule}}

Parę stron wcześniej pojawiło się polecenie:
%
\begin{command}
\ci{rule}\verb+[+\emph{przesunięcie}\verb+]{+%
\emph{szerokość}\verb+}{+\emph{wysokość}\verb+}+
\end{command}
%
\noindent
W~wyniku wykonania tej instrukcji najczęściej otrzymujemy w~składzie
czarny prostokąt:
%
\begin{example}
\rule{3mm}{.1pt}%
\rule[-1mm]{5mm}{1cm}%
\rule{3mm}{.1pt}%
\rule[1mm]{1cm}{5mm}%
\rule{3mm}{.1pt}
\end{example}
%
\noindent
Polecenia \ci{rule} używamy do rysowania kresek pionowych i~poziomych.
Na przykład gruba czarna krecha na stronie tytułowej
niniejszego \emph{Wprowadzenia} to wynik zadziałania instrukcji:
%
\begin{code}
\verb+\rule[-1ex]{\textwidth}{5pt}+
\end{code}
%
Parametr \emph{przesunięcie} określa, jak wysoko przesunąć krechę 
ponad linię podstawową\index{linia podstawowa} (lub opuścić 
poniżej linii podstawowej, jeżeli parametr jest ujemny).

Specjalnym przypadkiem jest kreska o~zerowej szerokości, ale
niezerowej wysokości. Taką kreskę nazywamy \emph{podporą}
(\USemph{strut}). Podpora to często stosowana metoda nadawania
wszystkim elementom jednakowej wysokości. Spójrzmy na poniższy
przykład. Dzięki wstawieniu podpory drugi wiersz ma tę samą wysokość
co pierwszy. Zawartość wiersza trzeciego jest identyczna jak drugiego,
za wyjątkiem niewidocznej podpory. Gdyby jej brakowało, to
wysokość drugiego wiersza byłaby mniejsza.
 %
\begin{example}
\begin{tabular}{|c|} \hline
\rule{1pt}{4ex}Pittprop \ldots\\
\hline
\rule{0pt}{4ex}Strut\\ \hline
Strut\\ \hline
\end{tabular}
\end{example}

\endinput
%%% Local Variables:
%%% mode: latex
%%% TeX-master: "lshort2e"
%%% End: